Szanowni Czytelnicy!

Z satysfakcją i przyjemnością oddajemy do Waszych rąk czternasty już numer muzealnego rocznika „Rydwan”. Jak zwykle nie zawiedli stali autorzy naszego pisma, dołączyli też nowi, którzy przywołują nieznane wydarzenia z historii i kultury Kociewia, a także przedstawiają rezultaty najnowszych badań prowadzonych w naszym regionie. W pracach redakcyjnych pomaga nam zespół, czuwający nad merytoryczną i formalną stroną wydawnictwa.

Tak jak w poprzednich tomach, zaczynamy od tekstów archeologicznych. O historii świątyni gniewskiej pw. św. Mikołaja, systematycznie badanej przez osiem kolejnych sezonów, pisaliśmy na naszych łamach już wcześniej. W pierwszym z dwu nadesłanych artykułów Jakub Michalik przedstawia wybrane monety krzyżackie odnalezione podczas prac archeologicznych w tym kościele, w drugim zaś analizuje gatunki drewna użyte do produkcji różańców z Gniewa.

Intrygującą historię przedstawia Seweryn Pauch, który opisuje ślady dołków w cegłach kościoła św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim. Dołki takie wzbudzały wśród badaczy wiele emocji i równie wiele było koncepcji wyjaśniających ich funkcję. Autor próbuje w sposób naukowy wytłumaczyć okoliczności ich powstawania.

Artykuł Macieja Stawiskiego o gwardianach zarządzających świeckim klasztorem Bernardynów to fragment historii nie tylko tego zakonu, ale także Rzeczypospolitej i samego miasta. Klasztory w okresie nowożytnym odgrywały bardzo istotną rolę zarówno w sferze duchowej, jak i społecznej, a ich gwardiani, jak wynika z przedstawionych w tekście informacji, byli osobami dość mobilnymi i do tego zazwyczaj nieźle wykształconymi.

Medal z orłem pruskim Bractwa Strzeleckiego w Skarszewach, znany z najstarszej fotografii bractwa w zbiorach Józefa Herbasza, stał się podstawą dociekań na temat historii jego nadania przez Wilhelma I w roku 1850. Edward Zimmermann podkreśla, że baza źródłowa dotycząca zaczynającej się już od 1378 roku historii bractwa jest bardzo skromna, stąd niezwykle istotna jest każda nowa informacja.

Tadeusz Grabarczyk opowiada o wyjątkowych wykopaliskach z 1886 roku w Rościszewie. Przy odkrytym grobie skrzynkowym kultury pomorskiej spotkali się nie tylko badacze działający na Pomorzu, ale także archeolog z Kristianii (ob. Oslo). Zdarzenie to zainicjowało międzynarodową współpracę w zakresie archeologii oraz historii i etnografii na tym terenie.

Okresem międzywojennym zajęło się tym razem dwóch autorów. Krzysztof Kowalkowski, wykorzystując dokumenty znajdujące się w Archiwum Państwowym w Gdańsku, omówił partie i organizacje działające w powiecie starogardzkim w 1922 roku, natomiast Artur Jendrzejewski zreferował wydarzenia związane z niemiecką prowokacją wobec polskiej Służby Granicznej w Opaleniu.

Życia w „wyzwolonym” Starogardzie dotyczą dwa opracowania. Daniel Czerwiński zajął się sprawami radzieckiej komendantury wojennej

i pożarem w zakładach spirytusowych, a Róża Janca-Brzozowska życiem i funkcjonowaniem w powojennej rzeczywistości kilku absolwentów starogardzkiego gimnazjum, którzy zostali funkcjonariuszami PUBP (UB).

Z historią życia prywatnego i zawodowego Adama Linsenbartha czytelnicy „Rydwanu” mogli się już po części zapoznać dzięki lekturze poprzednich numerów rocznika. Dzisiaj kolejna odsłona – wspomnienie o ojcu Wiktorze Gramatowskim TJ, koledze pana Adama z ławki szkolnej, a następnie obrazki ze służbowych podroży autora do Chin. Kociewie to rękodzielnictwo – hafty, rzeźby i inna wytwórczość artystyczna, ale też gwara, która była mieszanką rożnych naleciałości językowych. Tą tematyką zajęli się: Edmund Zieliński, który kontynuuje prezentację rękodzielników kociewskich, analizujący haft kociewski (szkoła pączewska i morzeszczyńska) Bartłomiej Jankiewicz, Katarzyna Sturmowska-Hinc, która przedstawia rezultaty badań gwary mieszkańców gminy Osiek tworzonych nie tylko z indywidualnych form gwarowych, ale także naleciałości pruskich i ogólnopolskich, oraz Natalia Kalkowska analizująca leksemy gwarowe na podstawie książki Barbary Pawłowskiej.

Agnieszka Laddach z kolei zajęła się szerszym zagadnieniem, a mianowicie kulturą uczestnictwa w kontekście koncertów muzyki rozrywkowej i jej słuchaczy. Czy twórczość artysty jest odbierana jako kreowanie wspólnego dobra kultury i czym jest owo tytułowe „ukryte” artysty?

Edwin F. Kozłowski zrecenzował dla „Rydwanu” dwie książki. Pierwsza, Powoli znika w zielonej mgle autorstwa Róży Jancy-Brzozowskiej, przybliża nam 120-letnią historię starogardzkiego gimnazjum oraz sylwetki jego dyrektorów, profesorów i absolwentów, opowiada także o zwykłej młodzieży, uczącej się i marzącej o lepszej przyszłości – szczególnie w latach wojny. Druga to „Bedeker Oliwski”, poświęcony historii klasztoru cysterskiego z Oliwy.

Mamy nadzieję, że każdy Czytelnik znajdzie w tegorocznej edycji „Rydwanu” coś dla siebie interesującego, a nasi autorzy będą w dalszym ciągu współpracować z redakcją, by wzbogacać wiedzę o historii i kulturze naszego regionu.

Kochani, z okazji Świąt i na każdy dzień ekipa Muzeum Ziemi Kociewskiej życzy dużo zdrowia, szczęścia, miłości, życzliwości, spełnienia planów i marzeń oraz wielu powodów
do radości 🙂 Dziękujemy Wam za ten kolejny rok 🙂

“Kociewskie demony ludowe” – Etnograficzna pozycja z antropomorficzno-postmodernistyczną refleksją prezentuje szereg opowieści i postaci wszystkich tych demonów ludowych, które przetrwały do początku XX wieku i zostały spisane przez etnografów, badających Kociewie. Zebrany materiał opracowany został z najwyższą starannością, a prace nad książką poczyniono w ramach stypendium twórczego Marszałka Województwa Pomorskiego na 2019 rok. Autorka – prezes Stowarzyszenia Inicjatyw Twórczych Manowce – od 12 lat zajmuje się różnymi przejawami folkloru w kraju i aktualnie kończy doktorat z zakresu etnologii na Uniwersytecie Wrocławskim.