Ratusz

Położony jest przy Rynku 1, pośrodku dawnego placu, na działce o powierzchni 0.30,40 ha, wpisanej na rzecz gminy miejskiej 1 lutego 1845 roku (wpis uzupełniono w latach 1875 i 1887 – księga wieczysta Starogard, t. VII, karta 312). Zbudowany został na starych, gotyckich, XIV wiecznych fundamentach, na planie prostokąta z czerwonej cegły w 1893 roku. To piętrowy budynek o dwuspadowym dachu i neorenesansowych elewacjach okien. Na dachu jest sygnaturka z datą 1339 rok, tj. datą otrzymania przez Starogard pieczątki miejskiej. W zwieńczeniu północnym są herby miasta i Pomorza oraz zegar.

Przy zachodniej szczytowej ścianie ratusza był w okresie dwudziestolecia międzywojennego podłużny szalet publiczny, zlikwidowany przez okupanta hitlerowskiego. W podziemiach występują: najstarsza cegła gotycka z początków XIV w., dobudówki przeprowadzone w okresach renesansu i baroku, a także nieźle zachowana cegła z końca XVIII w. i początków XIX w. Według legendy, z podpiwniczeń biegły w średniowieczu 4 podziemne chodniki do narożnych baszt (obecnie zamurowane).

W ratuszu przyjmowano zapewne Kazimierza Jagiellończyka (28-29 kwietnia 1457 roku) oraz Jana III Sobieskiego (w 1667 roku), który dokonał wpisu do księgi miejskiej. Tu 17 sierpnia 1769 roku zawiązała się Konfederacja Pomorska, upamiętniona 200 lat później wmurowaniem tablicy na murze. Tablica ta w okresie późniejszym została zamieniona na inną.

We wrześniu i październiku 1939 roku Niemcy w ratuszu przetrzymywali, torturowali a nawet mordowali Żydów. Do połowy 1975 roku budynek był siedziba władz miejskich. Dnia 3 maja 1985 roku odsłonięto na murze tablicę upamiętniającą 40 lecie powstania pierwszej na ziemi gdańskiej organizacji Stronnictwa Demokratycznego (23 marca 1945 roku). Tablica nie zachowała się do dnia dzisiejszego.

Na działce ratuszowej (zieleńcu) stały pomniki cesarza niemieckiego Wilhelma I (do połowy 1919 roku) oraz żołnierza radzieckiego i polskiego (1945 – 1990). Po południowej stronie w latach 1945 – 1947 był cmentarz 36 żołnierzy Armii Czerwonej. Od zachodu, w okresie 1921 – 1939 rósł symboliczny, pamiątkowy Dąb Odrodzenia. W 1960 r. posadzono w pobliżu fontanny dwa Dęby Tysiąclecia. W 1989 roku wkopano krzyż drewniany z napisem „Ofiarom komunizmu”, przeniesiony 17 września 1991 roku do Baszty Gdańskiej przy ul. Bocznej.

LEGENDY

Z ratuszem wiążą się legendy:

Jedna z nich, sięgająca średniowiecza, mówi o pięknej, ale kapryśnej córce burmistrza, która chciała wyjść za mąż tylko za tego, który objeżdżając na koniu mury miejskie, nie spadnie z nich do wody. Znalazł się jednak śmiałek, któremu jako dwunastemu się udało. Cóż jednak z tego, kiedy w dniu zaślubin i wesela, ku zaskoczeniu wszystkich zaproszonych gości, mężczyzna zdjąwszy z głowy przyłbicę, oświadczył burmistrzance: „Z naszego małżeństwa nic nie będzie, gdyż jestem żonaty i mam dzieci, a wyczynu dokonałem tylko po to, by zapobiec dalszym tragediom”. Burmistrzanka nie była w stanie tego przeżyć. Wyrwała się z grona weselników, pobiegła do baszty i skoczyła
z niej do rzeki. Zginęła.

Druga legenda dodaje, że o rękę burmistrzanki ubiegał się sam diabeł.
W przebraniu znalazł się w ratuszu na zabawie sylwestrowej i zatańczył z panną. Kiedy się zorientowała z kim ma do czynienia, narobiła krzyku. Zanim udzielono jej pomocy, diabeł wyrwał się z grona biesiadników i oknem wyskoczył na zewnątrz.